Historia Gminy Cewice

Cewice to stolica gminy. Miejscowość leży w odległości 12 km na południe od Lęborka u podnóża piętrzącego się do wysokości 174 m n.p.m. wzniesienia o nazwie Dolnogóra; liczy obecnie około 1 700 mieszkańców.

Nazwa miejscowości pierwotnie brzmiąca Czewice, wywodzi się od nazwiska Czewa, będącego skrótem staropolskiego imienia Czewuj. Zniemczona postać nazwy miejscowości – Zewitz, uwarunkowała wtórną – obecną – nazwę Cewice.

Po raz pierwszy wzmiankowana w 1362 r. w akcie nadania przez komtura krzyżackiego Winrycha von Kniprode dóbr włościańskich braciom Klausowi, Walterowi, Günterowi oraz Walterowi Grella. Cewice już wtedy nie były małe, skoro lokowano je na 60 łanach, co stanowiło obszar około 1000 ha. Wieś nadano na prawie magdeburskim.

Do 1749 r. majątek wchodził w skład rozległych posiadłości rodu Grella. W 1749 r. dobra w całości zostały nabyte przez ród Demińskich, zaś w 1784 r. przez podkomorzego Joachima Wobessera – Objezierzyckiego.

Rozwój miejscowości związany był z utworzeniem w 1653 r. nowego szlaku pocztowego z Berlina do Królewca, który wiódł m.in. przez Cewice, a także z późniejszą budową nowej szosy z Lęborka do Bytowa oraz linii kolejowej na tej samej trasie. W latach 1911 – 1945 wieś należała do dóbr przedsiębiorcy Rudolfa Sinnera z Karlsruhe. W rozbudowanym przez niego, a wybudowanym w 1880 r., dworku mieści się obecnie szkoła. Po wojnie Cewice stały się siedzibą władz gminnych oraz nadleśnictwa.

Krępkowice to miejscowość położona na terenie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego – 16 km na południe od Lęborka oraz 5 km na północny – zachód od Cewic. Zamieszkiwana przez około 100 mieszkańców, po raz pierwszy wspominana jest w pochodzącym z 1283 r. akcie nadania wsi przez Mściwoja II na rzecz Mikołaja Jankowicza.

Przez wieki była to wieś folwarczna, która wielokrotnie zmieniała właścicieli. Spośród nich wymienić można rody Grubbów i Białków. W XVIII wieku majątek znajdował się we władaniu Czapskich.

Pod koniec XIX wieku we wsi wybudowano neogotycki kościół, istniejący po dzień dzisiejszy. W tym czasie w pobliskich zbiornikach wodnych eksploatowano margiel jeziorny. W latach 20. XX wieku właściciel Krępkowic – hrabia von Osten – wybudował tu drewniany dworek myśliwski.

Maszewo to miejscowość położona 11 km na południe od Lęborka i 4 km na północ od Cewic. Wieś liczy obecnie około 800 mieszkańców. Miejscowość założona na planie zbliżonym do miejskiego, należy do najstarszych w gminie. Istniała już w czasach przedkrzyżackich. Po raz pierwszy pojawiła się w akcie nadania pochodzącym z 1360 r. Jako własność rycerska została wymieniona w 1400 r. w wykazie powinności wojskowych, który zobowiązywał właścicieli majątku do wystawienia jednego służebnego na czas wojny. Maszewo wraz z Maszewkiem podlegały w tym czasie władzy gdańskiego komtura Giselbrechta.

W czasach późniejszych przez długie lata, aż do 1780 r. majątek stanowił własność rodu Grella, a następnie przeszedł pod władanie Adolfa Bogumiła Warszowicza, który kupił go za 9 000 talarów, aby w 1804 r. sprzedać go Adamowi von Böhne vel Chmielińskiemu za sumę 21 000 talarów. W 1894 r. Maszewo nabyło Niemieckie Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie w drodze licytacji przeprowadzonej w toku postępowania upadłościowego jego ówczesnego właściciela Hartmanna.

Do rozwoju Maszewa przyczyniło się wybudowanie linii kolejowej na trasie Lębork – Bytów. Najistotniejszy wpływ na rozwój wsi miał jednak przedsiębiorca Rudolf Sinner z Karlsruhe, który na początku XX wieku wybudował w niej drożdżownię, fabrykę likieru oraz osiedle robotnicze. Drożdżownia, jak na owe czasy, była nowoczesną fabryką, posiadała bowiem własną elektrownię o mocy 35 kW, ujęcie wodne, siłownię parową oraz wewnętrzną kolejkę linową. W 1939 r. zatrudniano w fabryce około 160 robotników. Pierwszym dyrektorem wytwórni drożdży został Wilm.

Okalice to miejscowość położona 11 km na południowy-wschód od Lęborka oraz 7 km na północny-wschód od Cewic. Obecnie zamieszkiwana jest przez około 130 osób. Jej nazwa wywodzi się od kału – mułu intensywnie występującego w pobliskich mokradłach. Usytuowana na wzgórzu w formie warownej osady, stanowiła w średniowieczu przygraniczną strażnicę. W 1781 r. weszła w skład majątku rodu Weiher. W miejscu grodziska wzniesiony został folwark otoczony okazałym parkiem.

Pod koniec XIX wieku Okalice były siedzibą gminy. Na terenie majątku znajdują się źródła rzeki Okalicy. Tereny te wraz z okolicznymi polami w 1906 r. zakupił magistrat Lęborka. Źródliska wykorzystywane są jako źródło pitnej wody dla Lęborka.

Oskowo to miejscowość malowniczo położona nad rzeką Bukowiną na trasie Lębork – Bytów, około 6 km na południe od Cewic. Obecnie Oskowo liczy około 200 mieszkańców. Nazwa nawiązuje do oczu, gdyż pierwotnie wieś nosiła nazwę Oczkowo.

Najstarsza wzmianka pochodzi z aktu granicznego z 1313 r., sporządzonego przez margrabię pomorskiego Waldemara. Przygraniczne położenie powodowało, iż nazwa miejscowości pojawiała się wielokrotnie i w późniejszych dokumentach związanych z wytyczaniem i regulacją granicy a także z zatargami na tym tle.

W 1621 r. jako właściciele wzmiankowana była rodzina von Lietzen. Po pokoju oliwskim w 1660 r. elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm utworzył tu urząd pocztowy, co spowodowało zmianę szlaku pocztowego z Berlina do Królewca, z ominięciem podówczas polskiego Gdańska. Na okoliczność wielu podróży, jakie Fryderyk Wilhelm odbywał z Berlina do Prus, w Oskowie wybudowano w tym czasie rezydencję elektorską zwaną “domem królewskim”. Rodzina elektora przebywała w nim podczas podróży tą trasą. Przechodziła też tędy droga pocztowa z Lęborka do Bytowa.

Od 1766 r. Oskowo stanowiło własność rodu von Somnitz. W XIX wieku miejscowe dobra przeszły w ręce Johanna Friedricha Lübbecke. Następnie władali tu Ferdynand Lange oraz Conrad Hasse. Od 1906 r. stały się własnością państwową, przy czym pozostawały aż do wybuchu II wojny światowej w dzierżawie Gustawa Sernau.

Bukowina liczy około 530 mieszkańców. Miejscowość położona jest w odległości 16 km od Lęborka na trasie do Kartuz, w obrębie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego przy dawnej granicy polsko – niemieckiej. Na wschód i północ od wsi rozciągają się rozległe Lasy Mirachowskie. Około 1,5 km na wschód od miejscowości znajdują się malowniczo położone jeziora Święte i Kamienieckie.

Nazwa Bukowina wywodząca się ze świata roślinnego, dała określenie zarówno wsi, jak i przepływającej w pobliżu rzece, stanowiącej prawy dopływ rzeki Łupawy.

Bukowina to stara osada, w której już w 1150 r. istniała parafia kościelna. Najstarsze zachowane dokumenty pochodzą z 1295 r. i dotyczą nadania wsi klasztorowi norbertanek z Żukowa. W późniejszych czasach wieś stanowiła majątek szlachecki. Wielokrotnie zbywana stanowiła własność rodów Zitzewitz, Grella i Pirch. W XVIII wieku majątek nabyli Weiherowie, w rękach których posiadłość pozostawała aż do 1796 r. Wielokrotne zmiany właścicieli nie miały dobrego wpływu na rozwój wsi. Ostatecznie w 1906 r. Bukowina została sprzedana za kwotę 510 000 marek porucznikowi armii weimarskiej Siebenbürgerowi, który w 1918 r. przekazał ją armii, celem prowadzenia na jej terenie adaptacyjnych prac szkoleniowych w zawodzie osadnika. Prace te skierowane były do sierżantów oraz podoficerów armii weimarskiej, zamierzających odejść do cywila.

Popowo zamieszkiwane przez około 200 osób, położone jest 11 km na południowy-wschód od Lęborka i 10 km na północny-wschód od Cewic. Przyjmuje się, iż pierwsza parafia istniała tu już w okresie 1050 – 1138, jednakże Popowo po raz pierwszy pojawia się na kartach historii dopiero w 1628 r. jako szlachecka posiadłość kaszubska.

Miejscowość przez wieki należała do rodów Grella, Weiher, Wittka. W systemie administracyjnym Popowo stanowiło już od początków XVIII wieku tzw. “gminę chłopską”, z uwagi na dość duże skupisko chłopskich zagród i gospodarstw.

W okresie międzywojennym Popowo jako wieś przygraniczna znajdowała się na terenie III Rzeszy. Po II wojnie światowej w podziale administracyjnym państwa Popowo wchodziło początkowo w skład gminy Rozłazino. Od 1 czerwca 1975 r. należy nieprzerwanie do gminy Cewice.

Siemirowice to miejscowość położona około 5 km na południowy wschód od Cewic, zamieszkiwana obecnie przez około 1830 osób.

We wczesnym średniowieczu prawdopodobnie należała do opolnego związku rodowego. Chociaż istnieją przypuszczenia, iż miejscowość powstała jeszcze przed opanowaniem Pomorza przez zakon krzyżacki, to jednak pierwsza wzmianka dotycząca wsi pochodzi dopiero z 1379 r. W akcie wytyczającym granice Ziemi Lęborskiej wspomina się o pasie ziemi granicznej, przebiegającej pomiędzy miejscowościami Siemirowice i Oskowo. Na tej podstawie, w tych okolicach, wytyczano w późniejszych czasach granice międzypaństwowe. Według tabliczek woskowych z 1402 r., stanowiących protokoły odbywających się podówczas spraw sądowych – wywiezione w XVII wieku przez Szwedów, znajdują się obecnie w muzeum w Kopenhadze – niejaki Namsich z Siemirowic został ukarany karą 3 marek grzywny. W wykazie danin i służebności z 1437 r. miejscowość podawana jest pośród włości szlacheckich zobowiązanych do świadczenia daniny w naturze.

Miejscowość wielokrotnie zmieniała właścicieli. Z możniejszych rodów szlacheckich w Siemirowicach notowano Dzięcielskich, Gostkowskich, Rożków, Rekowskich i Sobotków. W okresie międzywojennym niedaleko miejscowości przebiegała polsko – niemiecka granica państwowa. Podczas II wojny światowej w okolicach Siemirowic działała Tajna Organizacja Wojskowa “Gryf Pomorski”.

Znaczenie miejscowości wzrosło jednakże dopiero w latach powojennych, za sprawą utworzonego tu lotniska wojskowego. Budowa potężnego zaplecza socjalnego dla kadry wojskowej oraz cywilnej, pracującej w jednostce, spowodowały znaczący rozwój wsi.

Unieszyno to stara miejscowość położona około 9 km na zachód od Cewic w pobliżu dawnych granic Ziemi Lęborskiej i Księstwa Słupskiego. Pierwsze źródła wspominają miejscowość już w latach 1310 i 1313.

Historycznie powiązana z miejscowością Unieszynko, swoją nazwę wywodzi z pierwotnej nazwy “Unia Czyn” co oznaczało wielką puszczę – znajduje to odzwierciedlenie w licznych lasach porastających okolice wsi. Najstarsi posiadacze majątku – Unieszyńscy, wywiedli swe nazwisko od nazwy miejscowości. W początkach XVII wieku miejscowe dobra weszły w posiadanie rodu Somnicz (von Somnitz), który około 1804 r. zbył włości na rzecz rodu Maszewskich (von Massow). W tym czasie w miejscowości zarejestrowano folwark, młyn wodny, 3 chłopów, 3 zagrodników, kuźnię, razem około 17 domów mieszkalnych.

W początkach XX wieku włości te zostały przejęte przez Skarb Państwa Pruskiego. Według nowych planów urbanistycznych 454 ha poddano pod zalesienie, zaś 298 ha rozdysponowano wśród mieszkańców.

Unieszynko to miejscowość położona około 8 km na zachód od Cewic powiązana historycznie z pobliskim Unieszynem. Także tu nazwa wsi wywodzi się od zwrotu “Unia Czyn”, co oznaczało wielką puszczę. Najstarszymi znanymi posiadaczami włości – okres 1520-1620 – byli Grubbowie, Płochniccy i Białkowie. W 1784 r. w miejscowości znajdowały się 4 folwarki należące do Marcina i Henryka Czapskich, Jerzego Wawrzyńca Ossowskiego, a także rodów Grubba i Maszewski. Udział Czapskich, w początkach XIX wieku, wykupiła rodzina szlachecka von der Osten. W początkach XX wieku, podobnie jak pobliskie Unieszyno, zostało wykupione przez Skarb Państwa Pruskiego.

Łebunia to miejscowość położona 12 km na południe od Lęborka w obrębie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego, zamieszkiwana obecnie przez około 650 mieszkańców.

Nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy własnej “łabędź” lub od nazwy osobowej – imienia Lubomir czy też Lubisław, z pierwiastka “luby”.

Przez kilka stuleci wspólnie z Cewicami i Maszewem wchodziła w skład dóbr rodowych rodziny Grella. Pierwsze wzmianki o tej miejscowości pochodzą z 1410 r. w związku z hipotetyczną datą budowy miejscowego kościoła oraz z 1412 r., kiedy to wywodzący się z Łebuni Walter z rodu Grella występował w sporze sądowym przeciwko niejakiemu Slepkowi z Lęborka.

W 1440 r. Czcibor Grella z Łebuni reprezentował szlachtę Ziemi Lęborskiej na zjeździe Związku Miast i Ziem Pomorskich w Kwidzynie, gdzie doszło do zawiązania Związku Pruskiego. Ród Grella posiadał Łebunię aż do lat 30. XIX wieku. Przed II wojną światową majątek stanowił własność rodu Grumbkow, następnie zaś rodziny von Roth.

Osowo Lęborskie położone około 11 km na południe od Lęborka i 6 km na północ od Cewic liczy obecnie około 300 mieszkańców. Nazwa miejscowości wywodząca się ze świata roślinnego pochodzi od słowa osa lub osika. Osowo to stara wieś szlachecka – gniazdo rodowe rodu von Wussow, czyli rodu Ossowskich. W skład ich majątku wchodziła przez dłuższy okres czasu. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1360 r. W późniejszych czasach stanowiło własność rodu Somnicz.

Lesiaki to miejscowość położona 5 km na zachód od Cewic, licząca obecnie około 50 mieszkańców. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1686 r., kiedy to wieś stanowiła własność lenną rodziny von Lietzen. W 1781 r., razem z wsiami Kozy i Rokitki, znalazła się w posiadaniu Friedricha von Massow – Maszewskiego. Ostatnimi właścicielami wsi byli Max Deinert a po nim Fritz Strobell i jego rodzina. W 1939 r. we wsi było jedynie 6 gospodarstw.